Nog dit jaar moet de grondige facelift van het Jaarbeursplein in
Utrecht klaar zijn. Belangrijk onderdeel van het project is de
ondergrondse parkeergarage. Uitvoeringstechnisch een zeer
aansprekend werk, onder meer dankzij een betonnen stempelraam
dat is gebruikt als werkplatform en is geïntegreerd in de
definitieve constructie (foto 1).
auteur Rutger Veldhoen Visser & Smit Bouw bv
Diverse slimme oplossingen doorslaggevend bij aanbesteding
parkeergarage Jaarbeursplein
Nog dit jaar moet de grondige facelift van het Jaarbeursplein in
Utrecht klaar zijn. Belangrijk onderdeel van het project is de
ondergrondse parkeergarage. Uitvoeringstechnisch een zeer
aansprekend werk, onder meer dankzij een betonnen stempel-
raam dat is gebruikt als werkplatform en is geïntegreerd in de
definitieve constructie (foto 1).
H
et nieuwe Jaarbeursplein heeft
een prominente plek in de plan-
nen voor de herinrichting van het stati-
onsgebied in Utrecht. Het autovrije
plein moet een stuk levendiger worden
en plaats bieden aan grote manifesta- ties en evenementen. Op het plein
komen bomen en een grote vijver die
(afgedekt) kan dienen als podium.
Onder het plein bevindt zich een par-
keergarage met een oppervlak van
120 × 66 m
2, die plek moet bieden aan 778 auto's, over drie lagen. De
ingang voor auto's bevindt zich op de
Croeselaan.
Het interieur krijgt door het hoge afwer-
kingsniveau en het kleurgebruik een
opvallend frisse uitstraling (foto 2). De
Stempelraam
geïntegreerd
in constructie
2
De parkeergarage
heeft een hoog afwer-
kingsniveau, foto:
Marina Kemp in
opdracht van Van Hat-
tum en Blankevoort
4 VAKBLAD I
3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 4 08-10-18 13:22
1
LEKA-palen als onder-
steuning van het stem-
pelraam, foto: Lievense wanden zijn uitgevoerd als blijvende
stalen damwanden die Ferrari-rood zijn
geverfd. De plafonds zijn wit en de
vloeren deels knalgeel. Fraai zijn ook de
witte kolommen met rode bies, die zijn
vormgegeven als ovale zandloper.
Stempelraam
Als oplossing voor de stabiliteit van de
bouwput bedacht de aannemer een
betonnen stempelraam. Eén raam aan
de bovenzijde was voldoende voor de
stabiliteit van de hele put. Het stempel-
raam is in de definitieve situatie geïnte-
greerd in het dak van de parkeergarage.
Met deze oplossing werd afgeweken van
het referentieontwerp, dat uitging van
een traditioneel stalen stempelraam.
Deze oplossing vormde een van de
doorslaggevende onderdelen waarmee
de Engineer&Construct-tender werd gewonnen door de combinatie van
twee VolkerWessels-ondernemingen
Van Hattum en Blankevoort en Visser &
Smit Bouw, een team waarin de kennis
van infra en u-bouw samenkwamen.
De reden om voor een betonnen stem-
pelraam te kiezen, was vooral het
beperken van risico's. Het verwijderen
van het stempelraam zou namelijk
onherroepelijk leiden tot vervormingen
van de damwanden en de omliggende
grond. Vanwege de plek, centraal in
Utrecht en tussen nabijgelegen pan-
den, zou dit tot grote risico's leiden.
Ook de bouwfasering zou bij een stalen
stempelraam een stuk complexer zijn.
Een bijkomend voordeel van het beton-
nen stempelraam was dat het kon wor-
den gebruikt voor een werkplatform tij-
dens de uitvoering. Door de centrale positie van het platform in de bouw-
kuip waren daardoor minder grote kra-
nen en betonpompen nodig. Tot slot is
een blijvend stempelraam duurzamer
omdat het tijdens de bouw niet hoeft
te worden verwijderd.
Het stempelraam is op maaiveldniveau
ter plaatse in het zand gestort op pre-
fab balkbodems en met behulp van
randbekistingen (foto 3).
Ondersteuning
Er moest een oplossing worden gevon-
den om het stempelraam in de bouw-
fase te ondersteunen, vanaf het moment
dat de grond werd afgegraven. In eerste
instantie is gekeken of er op de plek van
de definitieve kolommen een tijdelijke
ondersteuning mogelijk was. Dat bleek
niet het geval: door de mogelijke scheef-
PROJECTGEGEVENS
project
Parkeergarage Jaarbeursplein (Croeselaan)
opdrachtgever Gemeente Utrecht
opdrachtnemer Bouwcombinatie Jaarbeursplein, bestaande uit de VolkerWessels-
ondernemingen Visser & Smit Bouw en Van Hattum en Blankevoort
leverancier betonmortel Dyckerhoff Basal
aanbrengen onderwaterbeton Faber onderwaterbeton
Aquatech Diving
leverancier ankers e.d. Hakron
grondwerk Aannemingsbedrijf Bonneveld BV
waterdichte bitumenlaag Kimmenade
architect Zwarts & Jansma Architecten
constructeur Bartels Ingenieurs voor Bouw & Infra
5 VAKBLAD I 3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 5 08-10-18 13:22
3
Het storten van het
stempelraam,
foto: Henk Wind
(Bouwwereld)
stand en maatafwijkingen van tijdelijke
palen was dat niet haalbaar.
In plaats daarvan is gekozen voor toe-
passing van Leka-palen tussen de defi-
nitieve kolommen in (foto 1). Leka-
palen zijn boorpalen die bestaan uit
een stalen buis en zijn voorzien van een
schroefkop en een groutlichaam. De
palen zijn tot ruim 30 m beneden maai-
veld aangebracht. Boven op elke paal is
een deksel gelast met een verticale pin.
Deze pinnen staken in de later gestorte
balken van het stempelraam en zorgde
voor stabiliteit van de palen.
Werkplatform
De parkeergarage moest worden
gebouwd op een bijzonder klein bouw- terrein. Plek voor een torenkraan was er
nauwelijks. Daarom is, zoals gezegd, óp
het stempelraam een werkplatform
(werkbrug) gecreëerd. Op dit platform
kon een mobiele kraan heen en weer
rijden (foto 4 en 5). Aan- en afvoer van
materiaal, zoals betonmortel, moest
voor een belangrijk deel over deze plat-
forms geschieden.
Om het gehele gebied onder het stem-
pelraam te kunnen ontgraven, is de
positie van het platform tijdens de
bouw één keer aangepast: twee gekop-
pelde platforms werden omgebouwd
tot één platform. De platforms zijn
opgebouwd met demontabele casset-
tes die tijdens het uitgraven te verplaat-
sen waren.
Onderwaterbetonvloer
De horizontale afsluiting van de bouw-
kuip is gerealiseerd met een onder-
waterbetonvloer (owb-vloer) van circa
1,0
m dik. Deze is gestort op Gewi-
ankers, in totaal 1400 stuks. Hiermee
werd de opwaartse waterdruk op de
onderwaterbetonvloer tijdens de bouw
opgenomen.
De fundering is berekend als paal-plaat-
fundering: de belasting in de eindfase
wordt door zowel de Gewi-ankers als
door de onderste vloer opgenomen,
wat mogelijk was door de relatief
goede zandbodem in Utrecht. De
Gewi-ankers worden tijdens de bouw
dus op trek en in de definitieve fase op
druk belast.
Om de diepte van de bouwkuip te
beperken, zijn de poeren, die zich
onder de definitieve kolommen bevin-
den, geïntegreerd in de owb-vloer. Op
die plekken is de owb-vloer gewapend
uitgevoerd (fig. 6). Om de wapening
rond de groutankers te kunnen aan-
brengen, rekening houdend met tole-
rantie van de ankers, is gebruikgemaakt
van een tijdelijk frame van steigermate-
riaal. Dit frame is gebruikt om de wape-
ning in den droge te vlechten. Enkele
wapeningsstaven zijn losgehouden om
later op de juiste positie te kunnen
schuiven (fig. 6). De korf zelf is op hulp-
staven en hoeklijnen gesteld.
Het aanbrengen van een wapeningsnet
onder water is vaak bijzonder kritisch.
Er bestaat een reëel risico dat de netten
tijdens het storten gaan opdrijven. In
4 en 5
Werkbrug in twee
verschillende
opstellingen
6 VAKBLAD I 3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 6 08-10-18 13:22
dit project was dat niet aan de orde,
mede dankzij een zeer ervaren
uitvoerder.
Het storten van de owb-vloer was een
huzarenstukje op zich. In totaal moest
een kleine 9000 m
3 beton worden
gestort. Om de hinder voor de omge-
ving te beperken, is deze stort non-stop
in circa 100 uur uitgevoerd. Er waren
ongeveer 800 vrachten mee gemoeid.
Om onderbrekingen in het storten te
voorkomen, had de betonleverancier
een speciale ontheffing om met de
truckmixers over de busbanen in het
centrum van Utrecht te rijden. Ook
stond er continu een tweede betoncen-
trale stand-by.
Om de stort goed te laten verlopen, is
intensief overleg geweest tussen Bouw-
combinatie Jaarbeursplein, Faber
Onderwaterbeton, Aquatech Diving en
Dyckerhoff Basal. In gezamenlijk over-
leg werden opstelplaatsen van de
betonpompen, de stortmethodiek, het
afvoeren van het slib en de stabiliteit
van het betonmengsel vastgesteld. In
totaal zijn vijf betonpompen gebruikt.
Twee tot drie hebben daadwerkelijk
staan pompen tijdens de stort van het
6
Detail poerwapening
met losse staven, hulp-
staven en hoeklijn
7
Ankers op de dam-
wanden ter plaatse
van de hellingbaan
Fasering
In de uitvoering is de volgende fasering toegepast:
? Aanbrengen (definitieve) damwan-
den
? Aanbrengen Leka-palen als onder-
steuning stempelraam
? Aanbrengen groutankers als onder-
steuning onderwaterbetonvloer
? Storten stempelraam
? Ontgraven bouwput
? Aanbrengen wapening onderwater-
betonvloer
? Storten onderwaterbeton ?
Leegpompen put
? Schoonspuiten owb-vloer en
damwanden
? Storten constructievloer
? Aanbrengen kolommen -3-laag
? Aanbrengen balkbodems en vloer -2
? Aanbrengen kolommen -2-laag
? Aanbrengen balkbodems en vloer -1
? Storten kolommen -1
? Storten bg-vloer tussen stempelraam
? Verwijderen Leka-palen
7 VAKBLAD I 3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 7 08-10-18 13:22
onderwaterbeton. De overige twee
dienden als back-up. De gemiddelde
verwerkingssnelheid was 110 m
3/uur.
Waterdichtheid
Op de owb-vloer is een constructieve
vloer aangebracht. Uit kostenoverwegin-
gen is er tussen de owb-vloer en de con -
structievloer geen grindlaag toegepast.
Voor een goede waterdichte verbinding
met de damwanden zijn deuvels toege -
past (foto 7). Desondanks konden lekka -
ges niet worden voorkomen. Op diverse
damwandplanken afgelast ten behoeve
van waterdichtheid.
Dit had wel wat invloed op het afwer-
kingsniveau: door de lassen hebben de
damwanden een wat ruwere
uitstraling.
Om de damwanden te kunnen schilde -
ren, was het nodig ze volledig blank te
stralen. Daarbij zijn enkele gelaste
naden weer opnieuw gaan lekken, waardoor het laswerk op diverse plek
-
ken moest worden hersteld.
Tussenvloeren
De -2- en -1-vloer dragen op balkbo-
dems die zijn opgelegd op de prefab
kolommen. De balkbodems zijn ter
plaatse gestort, op de kolommen en
tussen de Leka-palen (foto 8).
Tussen de balkbodems op deze tussen-
verdiepingen bedraagt de overspan-
ning 16 m. Deze zijn uitgevoerd met
breedplaten (foto 8). Het materiaal
voor de vloeren moest door het stem-
pelraam worden aangevoerd. De
breedplaten liggen tussen de balkbo-
dems in, waardoor de vloer aan de
onderzijde dus volledig vlak is.
Dakvloer
De kolommen onder het stempelraam
zijn niet zoals de onderste twee lagen
in prefab beton maar in ter plaatse gestort beton uitgevoerd (foto 9).
Omdat de balken van het stempelraam
al aanwezig waren, was prefab beton
niet mogelijk. Voor het storten van de
kolommen zijn de bekistingsmallen van
de prefab-betonleverancier overgeno-
men, die vooraf al zodanig waren ont-
worpen dat ze geschikt waren voor
storten op locatie.
Tussen de balken van het stempelraam
(in twee richtingen) zijn breedplaat-
vloeren aangebracht, waarna het
geheel met een druklaag is aangestort.
Zo ontstond een dikke massieve vloer,
die aan de onderzijde volledig vlak is.
Alleen de balkbodems en de naden van
de breedplaten zijn zichtbaar.
De dakvloer wordt zeer zwaar belast.
Tijdens de bouw door zwaar materieel
en in de eindfase door onder meer
natuurstenen tegels, een zandpakket,
een vijver en bomen. Zowel de stem-
8
De tussenverdieping
is in breedplaat
uitgevoerd,
foto: Lievense
8 VAKBLAD I 3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 8 08-10-18 13:22
pels zelf als de tussengelegen vloeren
zijn daarom met naspanning uitge-
voerd. Voor de vloerdelen is deze
na spanning in de druklaag aange-
bracht. Om de strengen te kunnen aan-
spannen, zijn inkassingen in de vloer
opgenomen die later zijn aangestort
(foto 10). De voorspanning in de bal-
ken is op dezelfde manier uitgevoerd.
In de berekening van de balken moest
rekening worden gehouden met wisse-
lende steunpunten. Eerst lagen die ter
plekke van de Leka-palen en later ter
plekke van de kolommen.
Verbinding druklaag-balken
De bovenzijde van de druklaag was
gelijk aan de bovenzijde van de balken.
Doordat er dus geen doorgaande druk-
laag aanwezig was, was de verbinding
tussen de balken en de tussenstorts kri-
tisch voor lekkages. Voor een goede
verbinding tussen de druklaag en de
balken zijn aan boven- en onderzijde
stekankers toegepast en zijn de zijkan-
ten van de balken opgeruwd (foto 11).
Toch kon, mede als gevolg van het
krimpen van het beton, niet worden
voorkomen dat de voeg tussen de bal-
ken en de vloeren ging lekken. Dit is
opgelost door over de vloer een soort
zelfhelend spuitbitumen aan te
brengen. 9
Kolommen op de
-1 vloer zijn ter
plaatste gestort,
foto: Henk Wind
(Bouwwereld)
10
Naspanning in
inkassingen in vloeren
11
Breedplaten tussen de
balken van het stempel-
raam en ankers voor de
verbinding, foto: Henk
Wind (Bouwwereld)
9 VAKBLAD I 3 2018
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 9 08-10-18 13:22
De Leka-palen zijn ? nadat de kolom-
men klaar waren ? verwijderd, tot iets
onder de bovenkant van de vloeren. De
inkassingen zijn vervolgens aangestort
(foto 12).
Tot slot
Om de bouw van de parkeergarage
Jaarbeursplein op een bijzonder kleine
locatie mogelijk te maken, werd flink
wat inventiviteit van de aannemer
gevraagd. De oplossing die de bouw-
combinatie voor dit project had
bedacht, met als blikvanger een perma-
nent stempelraam, vormde uiteindelijk
de doorslag in de aanbesteding.
Inrit
Het project is gerealiseerd in twee bouwkuipen. Naast de in
dit artikel beschreven kuip voor de garage zelf, was er ook een
kuip voor de inrit. De twee bouwkuipen werden gescheiden
door een damwand die in een latere fase is afgebrand (foto
13). Die scheiding was nodig vanwege het stempelraam.
Vanwege de bijzondere vorm van de inrit, met een geknikte
helling en een in horizontale zin taps toelopend vorm, was
ook deze inrit een flinke uitdaging. Alleen al het vinden van
het juiste betonmengsel was niet eenvoudig. Dit mengsel
moest vloeibaar genoeg zijn om soepel de hele inrit te kunnen
storten, maar stug genoeg om het hellende deel in lagen aan
te kunnen brengen.
In de hellingbaan zit een vloerverwarming die is aangesloten
op de stadsverwarming.
12
Aangestort beton op
posities tijdelijke
LEKA-palen
13
Afgebrande damwand tussen bouwkuip inrit
en garage
Ondanks enkele tegenslagen is het pro-
ject naar ieders tevredenheid verlopen.
In 2018 worden het plein en de garage
geopend. Voor de opdrachtnemer zit
het er dan echter nog niet op. In de
opdracht zit tevens het onderhoud
voor een periode van 15 jaar.
AFZINKKELDERS
PREFAB KELDERBAKKEN
PREFAB KELDERWANDEN GESTORTE KELDERS TRILLINGVRIJ
GEEN BARRIÈREWERKING GRONDWATER BOUWEN OP DE ERFGRENS
BOUWEN OP DE ERFGRENS
BESPARING BOUWTIJD EN RISICO DAMWAND (NIET NODIG)
035-588 1888
info@kelderbouw.nl
www.kelderbouw.nl MBS Kelderbouw
Energieweg 2
3762 ET Soest
P04_Parkeergarage_Jaarbeursplein-Nieuw.indd 10 08-10-18 13:23
Nieuwsbriefabonnees lezen dit artikel gratis!
Leden van de nieuwsbrief van Betoniek krijgen dit artikel cadeau. Nog geen abonnee op de nieuwsbrief van Betoniek? Via deze link kun je lid worden; een wachtwoord kun je aanmaken door op 'wachtwoord vergeten' te klikken.
Reacties