4 VAKBLAD I 3 2014auteur ir. Marique Ruijs BAM InfraconsultTechnologischehoogstandjesOWB-vloerMidden in de historische binnenstad vanGroningen wordt gebouwd aan het GroningerForum met een vijflaagse ondergrondse parkeer-garage. De vloer van de bouwkuip is uitgevoerdals staalvezelversterkte onderwaterbetonvloer envroeg de nodige betontechnologische aandacht.Het Groninger Forum, een groot,indrukwekkend gebouw met eenhoogte van 45 m, wordt een ontmoe-tingsplek en dynamisch centrum voorpopulaire cultuur, informatie en actuali-teit. Voor ontspanning en verdieping,voor iedereen. Speciaal voor het Gro-ninger Forum is direct achter de GroteMarkt een nieuw plein gemaakt:de Nieuwe Markt. Het plein en hetgebouw liggen op een steenworpafstand van de Martinitoren en hetstadhuis (fig. 2).Op het moment van schrijven van ditartikel is op de plek van het gebouween enorme bouwkuip te zien met eenoppervlak van 3500 m? en een dieptevan 15 m. Om deze bouwkuip te cre?-ren, zijn rondom diepwanden gemaaktmet een hoogte van maximaal 39 m.Daarna zijn binnen de wanden debenodigde ankers, palen en stempel-ramen geplaatst en is de bouwkuipontgraven. Vervolgens is op de bodemvan dit enorme `zwembad' een onder-waterbetonvloer (OWB-vloer) aange-bracht. Na voldoende verharding vande vloer is het water weggepompt enwas de bouwkuip klaar.Bij de realisatie van een OWB-vloer komtheel wat kijken. Dat gold zeker voor ditproject waarbij het ging om ongeveer3600 m? beton die in de historische bin-nenstad moest worden gestort. Dit arti-kel gaat in op het OWB zelf en licht hetbetontechnologische proces toe zoals1Bouwkuip GroningerForumfoto: Hans Roggen,ABTVloer bouwput Groninger Forum uitgevoerdals staalvezelversterkte onderwaterbetonvloer5VAKBLAD I 3 2014redelijke consistentie heeft. Anders is dekans groot dat de specie stroperig is endat de verwerkbaarheid snel terug-loopt. Daarom bevat OWB normaalgesproken een relatief grote hoeveel-heid water. Afhankelijk van de maxi-male water-cementfactor (wcf) kan ditleiden tot grote hoeveelheden cement.En dat kan weer leiden tot hoge warm-teontwikkeling in de massieve beton-vloer met mogelijk krimpscheuren totgevolg. Vanwege de gewenste water-dichtheid moet dit worden voorkomen.Gelukkig geldt voor OWB daarom vaakde niet al te hoge sterkteklasse C20/25en meestal milieuklasse X0. Er kan daar-door worden gewerkt met een relatiefhoge wcf, waardoor de grote hoeveel-heid water niet leidt tot grote hoeveel-heden cement.Meer over staalvezels enonderwaterbetonIn Cement 2014/2 is een artikel (`Reke-nen aan onderwaterbeton met vezels')verschenen over het constructieve ont-werp van de OWB-vloer van het Gro-ninger Forum. Dit artikel is een onder-deel van een drieluik over het project(Cement 2014/2, 2014/3 en 2014/4).Cement 2013/3 bevat een artikel(`Staalvezelversterkt onderwaterbe-ton') over de meerwaarde van het toe-voegen van staalvezels aan OWB. Aldeze artikelen zijn te raadplegen opwww.cementonline.nl. Betoniek15/25 (`Een sterk staaltje') gaat overde kenmerken en aandachtspunten bijhet werken met staalvezelbeton. Ziewww.betoniek.nl.dat bij de OWB-vloer van het GroningerForum heeft plaatsgevonden.Onderwaterbeton enverwerkbaarheidHet samenstellen en maken van goedOWB is bij geen enkel project eenvou-dig. Kort door de bocht zijn we meestalop zoek naar een specie met een hoge? maar niet te hoge ? consistentie (bij-voorbeeld F5), die niet stroperig is, welstabiel is en die haar verwerkbaarheidlange tijd vasthoudt (zie kader `Onder-waterbeton en verwerkbaarheid' vooreen toelichting). Om dit te bereiken, ishet prettig een specie te hebben dievoor haar consistentie niet compleet`afhankelijk' is van de plastificerendehulpstoffen. Met andere woorden: eenspecie die ook zonder hulpstoffen een2Artist's impressionGroninger Forumbron: NL Architectsprojectgegevensproject Groninger Forumhoofdaannemer BAM Utiliteitsbouwhoofdaannemer BAM Utiliteitsbouwhoofdaannemerleverancier betonmortel Betonmortel Centrale Groningen (BCG)begeleiding beton- BAM Infraconsulttechnologisch procesleverancier staalvezels Bekaertverwerken onderwaterbeton Faber Onderwaterbeton enAquatech Divingopdrachtgever Gemeente Groningenarchitect NL Architectsconstructeur ABTconstructeur ABTconstructeurstadhuisstadhuisGrote MarktNieuwe MarktMartinitorenGroninger Forum6 VAKBLAD I 3 2014BestekseisenIn tegenstelling tot deze gebruikelijkesterkteklasse en milieuklasse voor OWB,stonden in het bestek van het GroningerForum (onder andere) de volgendeeisen voor de mengselsamenstellingvan het OWB:? sterkteklasse: C28/35;? milieuklasse: XA2;? maximale wcf: 0,50.Gezien deze relatief hoge sterkteklasseen deze relatief lage maximale wcf, washet een uitdaging de hoeveelheidcement klein te houden bij een grotehoeveelheid water. Gelukkig gaf hetbestek ook aan dat bij toevoeging vanpoederkoolvliegas (PKV) kon wordenOnderwaterbeton en verwerkbaarheidVoor de uitvoering is het heel belangrijk dat betonspecie een goedeverwerkbaarheid heeft. Bij OWB betekent dit normaliter een dusdanighoge consistentie dat de specie uit zichzelf:? uitvloeit tot een voldoende vlakke vloer;? verdicht; en? goed aansluit op de wanden, ankers en palen.Om dit te kunnen bereiken, onder water en `zonder' hulp, mag de hogeconsistentie niet gepaard gaan met een hoge viscositeit (stroperigheid).En uiteraard mag de hoge consistentie niet leiden tot ontmenging.Een te hoge consistentie is ook niet wenselijk, want dan kan de vloerhoogte(vaak minimaal 800 mm) niet goed worden opgebouwd. Dit kan wordentoegelicht aan de hand van de manier van storten bij een OWB-vloer.Normaal gesproken wordt een OWB-vloer met een aanzienlijk oppervlak,gemaakt door de specie in banen te storten (fig. 3). De stortpijp beweegtzich `zigzaggend' van de ene naar de andere zijde van de uiteindelijkebouwkuip. Elke stortbaan wordt hierbij op de bedoelde vloerhoogte aan-gebracht. Als de specie een te hoge consistentie heeft, vloeit deze ver uiten is het moeilijk de banen op de juiste vloerhoogte te krijgen.Daarnaast moet de specie de verwerkbaarheid lange tijd vasthouden. Teneerste omdat de gewenste consistentie nodig is op het moment van ver-werken (verpompen en storten). En tussen het produceren en het verwer-ken van de specie is tijd nodig voor transport ? inclusief eventuele vertra-gingen ? en eventuele wachttijd op de bouwplaats. Ten tweede omdat despecie ook na het storten nog een tijd verwerkbaar moet zijn. Om eenwaterdichte OWB-vloer te krijgen, is het namelijk belangrijk dat de gehelevloer zonder onderbrekingen (fysieke onderbrekingen en onderbrekingenin tijd) wordt uitgevoerd. De specie van de verschillende stortbanen moetdaarom altijd `nat-in-nat' worden aangebracht. De specie die op tijdstip A(fig. 3) is gestort, moet op tijdstip B dus nog voldoende verwerkbaar zijnom nat-in-nat samen te kunnen gaan met de specie die op tijdstip B wordtgestort. De tijd tussen deze twee tijdstippen wordt bepaald door de pomp-snelheid, de vloerdikte en de lengte en breedte van de stortbanen en kanmeerdere uren bedragen. Vooral bij de eerste baan speelt de consistentieook nog een belangrijke rol: hoe hoger de consistentie, hoe meer beton ermoet worden gestort om de baan op de juiste hoogte aan te brengen, endus hoe langer het duurt deze baan te storten (fig. 3).bovenaanzichtdoorsnedeslagere consistentiehogere consistentiebetoneerste baanA BDruksterkteHet bestek van het Groninger Forum eiste een sterkteklasse C28/35 voor het OWB. Dit betekent een karak-teristieke kubusdruksterkte van 35 N/mm? of hoger, bij een ouderdom van 28 dagen, waarbij de kubussenzijn bewaard onder laboratoriumcondities. Normaal gesproken betekent dit een gemiddelde druksterktevan circa 43 N/mm? of hoger. Uit overleg met de opdrachtgever volgde het criterium dat de OWB-vloereen karakteristieke kubusdruksterkte van 35 N/mm? (of hoger) moest hebben op het moment dat debouwkuip helemaal werd leeggepompt. En dat de mengselsamenstelling deze sterkte ook bij een ouderdomvan meer dan 28 dagen (onder laboratoriumcondities) mocht bereiken. Hierdoor zou het echter ook langerduren voordat de bouwkuip kon worden leeggepompt. Voor de aannemer was dat niet wenselijk vanwegede voortgang van het gehele bouwproces.Uiteindelijk is besloten uit te gaan van een mengselsamenstelling met een gemiddelde kubusdruksterktevan 42 N/mm? of hoger. Van deze mengselsamenstelling is een ijklijn opgesteld om de daadwerkelijkesterkteontwikkeling van de OWB-vloer met de methode gewogen rijpheid te kunnen bepalen (zie onderkop `Sterkteontwikkeling'). Er is overeengekomen om voor de verticale verplaatsing van de ijklijn ten op-zichte van de regressielijn uit te gaan van a = 1,5 (zie NEN 5970 over de methode gewogen rijpheid) en debouwkuip helemaal te mogen leegpompen vanaf de gewogen rijpheid waarbij de ijklijn een kubusdruk-sterkte van 35 N/mm? aangaf.3Stortwijze onderwaterbeton7VAKBLAD I 3 2014uitgegaan van een k-waarde van 1. Hetbenodigde cement mocht dus ??n-op-??n worden vervangen door PKV. Hier-door daalt de warmteontwikkeling vande totale hoeveelheid bindmiddel. Desterkte bij een ouderdom van 28 dagenwordt bij vervanging van cement doorPKV echter ook lager. Bij vervangingvan een groot gedeelte van het cementkon het dus moeilijk worden sterkte-klasse C28/35 te bereiken. Zie hetkader `Druksterkte' voor meer informa-tie over de te bereiken druksterkte vande OWB-vloer bij dit project.Een andere belangrijke eis in het bestekwas:? de toevoeging van 35 kg/m? staal-vezels type Dramix 3D 65/60 BG(leverancier: Bekaert).De hoofdreden voor toepassing vanstaalvezels was constructief van aard.De staalvezels hebben een effect op dekrachtswerking: staalvezelversterktbeton vertoont geen brosse breuk maarheeft een resttreksterkte. Een anderereden was het beheersen van scheur-vorming tijdens de verharding, hetleegpompen en de bouwkuipfase.Omdat het gedrag afhankelijk is vanhet type vezel, en om goed te kunnenvoorspellen wat de invloed van devezels zou zijn, was het exacte type inhet bestek voorgeschreven. Deze voor-geschreven vezels hebben een diame-ter van 0,90 mm, zijn 60 mm lang enhebben aan beide zijden een eindver-ankering (fig. 4).De toevoeging van staalvezels heeft ookde nodige betontechnologische conse-quenties. Ten eerste moeten de vezelsgoed verdeeld in de specie terecht-komen, zonder vorming van `(egel)bal-len' (zie kader `Egelballen'). Ten tweedehebben de vezels invloed op de ver-werkbaarheid van de specie. Dezeneemt enigszins af doordat de vezelssamen een netwerk vormen, vooral bijhogere doseringen. Bovendien vergro-ten de vezels de waterbehoefte van demengselsamenstelling (zie Betoniek15/25 ? Een sterk staaltje). De invloedvan (plastificerende) hulpstoffen kanook iets anders zijn dan bij beton zon-der vezels, maar die invloed is `oppapier' moeilijk te voorspellen.GeschiktheidsproevenVanwege de bijzondere eisen aan demengselsamenstelling is het bij OWBaltijd verstandig geschiktheidsproevente doen, ruim voordat de werkelijkestort plaatsvindt. Omdat de besteks-eisen het geheel echter nog complexermaakten, was het bij het OWB van hetGroninger Forum nog belangrijkervooraf zeker te weten dat het zou vol-doen aan alle eisen. Daarom hebbenenkele `proefstorts' plaatsgevondenwaarbij verschillende eigenschappenvan zowel de specie als het verhardebeton zijn onderzocht. Er is daarbijuitgegaan van een vooraf bepaaldemengselsamenstelling. Aan de handvan de meetresultaten van de proef-storts is deze geoptimaliseerd zodatuiteindelijk tot een samenstelling isgekomen die voldeed aan alle eisen.Eisen mengselsamenstellingIn overleg met de opdrachtgever zijnde volgende eisen opgesteld (alleende meest relevante worden genoemd):? Gemiddelde 28-daagse kubusdruk-sterkte van 42 N/mm? of hoger.EgelballenVooral bij staalvezels met een lengte-diameterverhouding hoger dan 50 (zoals de bij deze OWB-vloer toe-gepaste vezels), is het risico op (egel)ballen groot als ze los worden gedoseerd. Deze vezels haken vaak alin elkaar tijdens het doseren. De verdeling in de specie komt dan niet meer goed tijdens het mengen. Omdit te voorkomen, worden de toegepaste vezels aangeleverd als plaatjes van 36 zijdelings aan elkaar gelijmdevezels. Deze hebben een heel lage lengte-diameterverhouding waardoor ze goed kunnen worden gedoseerden verspreid in de specie. Tijdens het mengen komen de vezels (door aanraking met water en door wrijving)los van elkaar en verdelen ze zich verder in de specie. Om dit te bereiken, blijft het belangrijk de vezelsgelijkmatig en rustig te doseren en de specie vervolgens goed te mengen.4Toegepaste staalvezelsbron: Bekaert5Stort onderwaterbeton Groninger Forumfoto: Marique Ruijs, BAM Infraconsult8 VAKBLAD I 3 2014? Mengselsamenstelling:- maximale wcf van 0,50, waarbijk-waarde PKV = 1;- toepassing van CEM III/B 42,5N LH i.c.m. PKV als bindmiddel(vanwege een zo laag mogelijkewarmteontwikkeling);- toevoeging van 35 kg/m? staal-vezels type Dramix 3D 65/60 BG,waarbij de vezels goed verdeeldzijn in de specie (zie toelichting`Verdeling staalvezels, stroperig-heid en stabiliteit');- grof toeslagmateriaal: 50% grind4-16 en 50% grind 4-32;- minimaal 160 l/m? fijn materiaal< 0,250 mm (vanwege deverpompbaarheid).? Verwerkbaarheid specie op momentvan verwerken (zie toelichting `Tijdtussen productie en verwerking'):- streefwaarde vloeimaat van550 mm (met kegel conformNEN-EN 12350-9);- niet stroperig (zie toelichting`Verdeling staalvezels, stroperig-heid en stabiliteit');- stabiel (zie toelichting `Verdelingstaalvezels, stroperigheid enstabiliteit').? Gestorte specie nog verwerkbaarwanneer verse specie er tegenaanwordt gestort (volgende stortbaan)(zie toelichting `Nat-in-nat').Tijd tussen productie en verwerkingDe eisen aan de verwerkbaarheid vande specie golden op het moment vanverwerken (verpompen en storten). Deafstand tussen de betoncentrale en debouwplaats was niet groot. Vanwegede ligging van de bouwplaats in de bin-nenstad, moest wel rekening wordengehouden met eventuele vertragingen.Er moest ook rekening worden gehou-den met het doseren van, en met demengtijd voor de staalvezels (zie toe-lichting `Werkwijze proefstorts') en meteventuele wachttijd op de bouwplaats.Al met al is bij de geschiktheidsproevenuitgegaan van minimaal 30 en maxi-maal 60 minuten tussen producerenen verwerken van de specie. Bij echtelogistieke tegenvallers kon het90 minuten duren. Om bij een derge-lijke bijzondere situatie toch te kunnendoorwerken, werd 90 minuten na pro-ductie nog een minimale vloeimaat van450 mm ge?ist.Verdeling staalvezels, stroperigheid enstabiliteitDe verdeling van de staalvezels, destroperigheid en de stabiliteit werdenbij de geschiktheidsproeven visueelbeoordeeld aan het speciemonster inde kruiwagen en tijdens het nemen vande vloeimaat. De verdeling van destaalvezels werd ook gemeten door hetuitspoelen van een speciemonster.Nat-in-natDe specie van verschillende stortbanenmoet altijd nat-in-nat worden aange-bracht. Bij de geschiktheidsproeven isuitgegaan van een specie die 45 minu-ten na produceren wordt verwerkt endie vervolgens twee uur stilstaat voor-dat de volgende baan er tegenaanwordt gestort. Deze periode van tweeuur is gebaseerd op de verwachtepompsnelheid, de vloerdikte en debaanlengte en -breedte.Werkwijze proefstortsOm te weten of werd voldaan aan deeisen, was het belangrijk tijdens deproefstorts de uiteindelijke praktijksitu-atie zo goed mogelijk na te bootsen.Daarom werd tijdens de proefstortssteeds als volgt te werk gegaan:? Produceren van minimaal 2 m?specie in de menger van de beton-centrale en lossen van de menger ineen truckmixer.? Gelijkmatig en rustig doseren van destaalvezels (tijdens het uiteindelijkestorten is gebruikgemaakt van eenautomatische opvoerband in detruckmixer, maar tijdens de proef-storts zijn de vezels handmatig toe-gevoegd tijdens het lossen van demenger in de truckmixer).? 5 minuten mengen van de niet-rijdende truckmixer op volle toerenom de vezels goed te verdelen in despecie.? De truckmixer laten draaien in deagiteerstand tot het `moment vanverwerken' wordt bereikt (30, 60 en90 minuten na produceren) en eenmonster wordt genomen om deeigenschappen te bepalen.? Vullen van een mal van een `Lego-blok', 45 minuten na produceren,om de verwerkbaarheid van de stil-staande specie te beoordelen. Tweeuur later is de verwerkbaarheid vandeze specie visueel beoordeeld.? Verpompen van de specie om deverpompbaarheid te beoordelen(tijdens een van de proefstorts).Proefstukken voor buigproevenConform het bestek moesten tijdensde stort balkvormige proefstukken(l ? b ? h = 550-700 ? 150 ? 150 mm?)worden gemaakt. Op deze proefstuk-ken moesten, speciaal voor staalvezel-beton geldende, driepuntsbuigproeven6Voorbeeld van vezelsdie worden gedoseerdmet een automatischeopvoerbandfoto: Bekaert9VAKBLAD I 3 2014worden uitgevoerd conformNEN-EN 14651. Uit deze proef volgdende buigtreksterkte en de resttreksterktebij verschillende vervormingen. Hetbestek stelde overigens geen eisen aande meetresultaten.Ook tijdens de proefstorts zijn balkjesgemaakt en beproefd om een indruk tekrijgen van de resultaten.Definitief mengselVanwege het redelijk complexe eisen-pakket was meer dan ??n proefstortnodig om uiteindelijk te komen tot eenmengselsamenstelling die voldeed aanalle eisen. Enkele belangrijke kenmer-ken van deze samenstelling zijn:? 340 kg/m? CEM III/B 42,5 N LH SRen 40 kg/m? PKV;? 181 l/m? water en dus een wcf van0,48;? 175 l/m? fijn materiaal < 0,250 mm;? 35 kg/m? staalvezels type Dramix 3D65/60 B.Het stortenBegin maart 2014 was het zover: hetstorten van de OWB-vloer. In totaal iscirca 3600 m? OWB gestort, vervoerddoor 9 truckmixers die in totaal circa300 keer een lading van 12 m? speciehebben gebracht. Het storten duurde50 uur, vanaf maandagavond 10 maarttot en met woensdagavond 12 maart.Dat betekent elke 10 minuten eennieuwe truckmixer op de bouwplaatsen voor de pomp. En dit vond allemaalplaats midden in de historische binnen-stad van Groningen.Bij de betoncentrale zijn, direct na hetlossen van de menger in de truckmixer,de staalvezels gedoseerd in de truck-mixer. Zoals gezegd is voor een gelijk-matige en rustige dosering gebruik-gemaakt van een automatischeopvoerband in de truckmixer (foto 6).De kans op vergissingen in de te dose-ren hoeveelheden is sterk verkleinddoordat elke truckmixer 12 m?specie bevatte en dus 420 kg vezels(= 21 zakken) moest krijgen. In totaalzijn 6300 zakken vezels gedoseerdofwel 126 000 kg! Na toevoeging vande vezels, moest de truckmixer nog5 minuten op volle toeren mengenvoordat deze mocht gaan rijden.Vanwege het grote belang van eengoede verwerkbaarheid voor de uitvoe-ring, zijn tijdens de gehele stort, en metgrote regelmaat, speciemonsters geno-men. Deze zijn genomen uit de truck-mixers tijdens het lossen in de pomp.Dit was namelijk het moment waaropde eisen aan de verwerkbaarheid gol-den. Van elk speciemonster is de vloei-maat bepaald en is de stabiliteit visueelbeoordeeld. Daarnaast zijn aan dertigvan de speciemonsters uitspoelproevengedaan om het vezelgehalte te contro-leren. Hierbij is gebruikgemaakt van demagnetische `vezelteller' (foto 7).Bovendien zijn in totaal achttien balk-vormige proefstukken gemaakt voorde genoemde driepuntsbuigproeven.Bij de betoncentrale zijn uiteraardkubussen gemaakt om de 28-daagsekubusdruksterkte te bepalen.Uit de metingen kwamen de volgendegemiddelde meetwaarden:? periode tussen produceren enverpompen: 55 minuten;? vloeimaat: 605 mm;? stabiliteit: goed;? vezelgehalte: 33 kg/m?;? 28-daagse kubusdruksterkte:43 N/mm?.Al deze meetwaarden waren voor hetproject acceptabel.SterkteontwikkelingNa het storten begon het `wachten'tot het OWB de kubusdruksterkte van35 N/mm? had bereikt, die nodig wasom de bouwkuip helemaal leeg tepompen (zie het eerdere kader `Druk-sterkte'). Deze sterkte is bepaald metde methode gewogen rijpheid, en dusmet behulp van een ijklijn en tempera-tuursensoren op drie locaties, verspreidover de vloer. De ijklijn is tijdens deproefstorts opgesteld. De in totaalnegen temperatuursensoren bevondenzich op elke locatie op drie verschil-lende hoogten in de vloer, waarbij debovenste circa 15 cm onder het vloer-oppervlak zat. Ook de watertempera-tuur werd gemeten.De temperatuurontwikkeling in deOWB-vloer kon behoorlijk verschillenper positie. Vanwege de vloerdikte vancirca 1 m, kon de temperatuur in dekern aardig oplopen en lang hoog blij-ven. Datzelfde gold voor de onderzijde,waar de grond voor een goede isolatiezorgde. Aan de bovenzijde stond deOWB-vloer in contact met een circa12 m hoge laag water. Hierdoor bleefhet water bij het vloeroppervlak koud(gemiddeld 9 ?C) en bleef de beton-temperatuur aan de bovenzijde ooklaag. En zoals bekend is de sterkte-ontwikkeling afhankelijk van debetontemperatuur.Bij het Groninger Forum heeft deopdrachtgever specifiek aangegevendat de sterkteontwikkeling aan debovenzijde (meest koude zijde) van deOWB-vloer maatgevend was. Hetduurde daardoor relatief lang voordatde bouwkuip helemaal mocht wordenleeggepompt.Voorafgaand aan het storten, is eenmodel gemaakt om de warmte- en dus7Voorbeeld van hetgebruik van een mag-netische vezelteller10 VAKBLAD I 3 2014de sterkteontwikkeling van de vloer inde tijd te voorspellen bij verschillendespecie- en watertemperaturen. Na hetstorten is deze voorspelling, aan dehand van de werkelijk gemeten tempe-raturen, verder `gefinetuned'. Debouwkuip mocht overigens, afhankelijkvan de gemeten sterkteontwikkeling,stapsgewijs worden leeggepompt. Uit-eindelijk mocht het laatste deel van hetwater 29 dagen na het storten wordenweggepompt.Om scheurvorming door thermischekrimp te voorkomen, moest de warmte-ontwikkeling in de OWB-vloer zo laagmogelijk worden gehouden. Daarom isinzicht in de werkelijke temperatuuront-wikkeling van de vloer belangrijk. Uit demetingen bleek dat de betontemperatuureen keurige maximale waarde van 28 ?Cheeft bereikt, bij een gemiddelde spe-cietemperatuur van circa 16 ?C. Figuur 8toont het temperatuurverloop van desensoren op een van de drie locaties.Tot slotNa het leegpompen is een nette,waterdichte OWB-vloer verschenen.Zoals gebruikelijk en verwacht, ver-toonde de vloer bij de aansluiting metde diepwanden op een aantal locatieseen lekkage. Het aantal locaties vielmee en deze lekkages konden goedworden ge?njecteerd. Een mooie bouw-kuip om in verder te bouwen aan deopening van het Groninger Forum in2017.onderzijdekernbovenzijdewater11-3-201412-3-201413-3-201414-3-201415-3-201416-3-201417-3-201418-3-201419-3-201420-3-201421-3-201422-3-201423-3-201424-3-201425-3-201426-3-201427-3-201428-3-2014302520151050temperatuur[?C]tijdstip9Bouwkuip net na hetleegpompenfoto: Hans Roggen,ABT8TemperatuurverloopOWB-vloer