D e Rottemerentunnel is een landtunnel die half verdiept wordt aangelegd (fi g. 1) in het Lage Bergse Bos, een bosrijk gebied ten zuidoosten van Bergschenhoek, ten noorden van Rotterdam. De tunnel heeft een lengte van 2235 m en een breedte van ruim ROT TEMERENTUNNEL IN DE NIEUWE A16 ROT TERDAM UITGEVOERD MET EEN STALEN TUNNELBEKISTING Tunnelbekisting op golvende ondergrond In deelgebied 2 van het project A16 Rotterdam (De Groene Boog) wordt momenteel gewerkt aan de half verdiepte Rottemerentunnel. Deze tunnel wordt uitgevoerd met een stalen bekisting die als een soort trein op rails wordt voort- bewogen. Een van de grootste uit- dagingen daarbij is de aansluiting van deze bekisting op de in hoogte variërende gewapende onder- waterbetonvloer. BETROKKEN PARTIJEN De specifi ek bij dit projectonderdeel betrokken partijen: project A16 Rotterdam projectonderdeel Rottemerentunnel opdrachtgever Rijkswaterstaat opdrachtnemer De Groene Boog, bestaande uit BESIX, Dura Vermeer, Van Oord, TBI- bedrijven Croonwolter&dros en Mobilis, John Laing en Rebel bekisting tunnel Hendriks precon 6 VAKBL AD 4 2021 Auteurs Gerard van Daatselaar, Hendriks precon ? Jacques Linssen, Betoniek / Aeneas Media BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 6BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 6 21-12-21 08:3221-12-21 08:32 ARTIKELENSERIE Dit is het tweede in een serie van vier artikelen over bekistings- en ondersteuningsconstruc- ties in het project A16 Rotterdam. Het eerste artikel is een algemene inleiding, het tweede gaat over de bekisting van de Rottemerentun- nel, het derde over de bekisting in een y-over bij de aansluiting met het Terbregseplein en het vierde over de ondersteuningsconstructie in de verbindingsboog met de A13. 1 Overzicht tunneltrein 7 VAKBL AD 4 2021 BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 7BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 7 21-12-21 08:3221-12-21 08:32 30 m. Hij heeft een vaste, gespiegelde door- snede, bestaande uit twee kokers met elk twee rijstroken. Ertussenin bevindt zich het midden- tunnelkanaal (MTK) (fig. 2). BOUW TUNNEL De wanden en het dak van de tunnel worden uit - gevoerd in ter plaatse gestort beton met een stalen bekisting. Als alternatief is het gebruik van een paneelbekisting bekeken. De initiële investering van de stalen bekisting was welis - waar aanzienlijk hoger, maar dankzij de grote repetitie, het hoge bouwtempo, de onafhanke - lijkheid van kranen, het lagere risico op vertra- ging, de lagere hoeveelheid arbeid, het beperkte onderhoud en slijtage en minder benodigde centerpennen, betere veiligheid, bleek de oplossing met een stalen bekisting aantrekkelijker, ook financieel. Er zijn twee bouwstromen, die aan beide uiteinden van de tunnel beginnen en zo naar elkaar toe werken. Per bouwstroom wordt gebouwd in moten van 25 m lang die in een cyclus van 1 week worden gerealiseerd. Daarbij worden de wanden van het MTK twee cycli vóór de tunnel uit gebouwd (foto 1, fig. 4). Hierdoor kan het vlechtwerk over langere tijd worden uitgespreid en wordt het volume beton dat op één dag moet worden gestort beperkt. Het beton voor het middentun- nelkanaal wordt 's op vrijdag gestort, zodat die een weekend lang kan uitharden. BEKISTING MTK De wanden van het MTK worden gebouwd met een stalen portaalbekisting. De wapening wordt vooruit aangebracht, waarna de bekis - ting er overheen wordt gereden (foto 5). Hier - bij wordt de bekisting hydraulisch voorbewo- gen over rails (zie verder onder het kopje ' Transport bekisting'). Ten behoeve van het ontkisten kan de bekisting met een hydraulisch systeem worden in- en uitgeklapt. Voor de veiligheid is er gekozen om, naast een vaste trap, te werken met vaste kooiladders voor calamiteiten. Deze zijn op de kopse kant aangebracht. Aan binnen- en bui- tenzijde zijn bordessen bevestigd, zowel hal- verwege ? onder meer voor het aanbrengen van de centeringen ? als bovenaan (foto 5). Het bordes aan de binnenzijde wordt bij het ontkis - ten mee ingeklapt, zodat er voldoende ruimte ontstaat om de bekisting schoon te maken en in te oliën (foto 6). Onder meer vanwege de aanwezigheid van wapening (in het hart van de wand) en sparin- gen, is er niet voldoende plek om het beton met een trilnaald te kunnen verdichten. In plaats daar van zijn op de bekisting trilmotoren aange - bracht, die radiografisch zijn te bedienen (foto 7). Belangrijk aandachtpunt in het ontwerp van de bekisting was de bekistingsdruk. Aanvankelijk is die ontworpen op 50 kN/m 2, wat later is ver - hoogd tot 60 kN/m 2. Dit onder meer vanwege onzekerheid over de bekistingsdruk bij het gebruik van de trilmotoren. Omdat die druk moeilijk exact is te voorspellen is die bij de eerste stort gemonitord met drukdozen, die op de plek van de centerpennen zijn aangebracht. Hiermee kan de druk op afstand worden inge - lezen. Bij de gehanteerde stortsnelheid van 1,5 m per uur , blijkt dat de druk maximaal circa 210 kN per centerpen bedraagt, waar dit maxi - maal 245 kN mag zijn. BEKISTING TUNNEL De tunnelkokers worden gerealiseerd met twee 25 m lange halftunnels (foto 8), voor iedere koker een. De wand van het MTK is immers al voorgestort. De bekisting is voorzien van bor - dessen (o.a. voor bevestiging centerpennen), kooiladders (vluchtwegen) en een trap aan het uiteinde, die scharnierend is bevestigd en met de bekisting meerolt (fig. 10). De bekisting steunt op acht steunpunten aan iedere zijde, die om-en-om zijn voorzien van hydraulische cilinders waarmee de hele bekis - ting op hoogte wordt gezet. Bij de overige steunpunten staat de bekisting op stalen wig- gen die ieder 200 ton kunnen dragen (foto 11). Bij het ontkisten zakt de bekisting (hydrau- lisch) circa 5 cm, zodat hij weer op de rails terechtkomt en er aan de bovenzijde ruimte ontstaat (even veel als tussen rail en wielstel) (fig. 9). Aan de binnenzijde van de buitenwanden klapt de bekisting iets naar binnen, waardoor een ope - ning ontstaat van circa 1 m ten behoeve van rei- niging en inoliën. Hierbij klapt net als bij de MTK- k ist het bordes automatisch naar binnen. Voor de aansluiting met de bovenzijde van de wanden is op het dek van de tunnel een kokerprofiel beves - 2 Doorsnede tunnel 3 Impressie tunnel 8 VAKBL AD 4 2021 BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 8BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 8 21-12-21 08:3221-12-21 08:32 4 Bouw MTK (bovenaan) en tunnel (onderaan) 5 Portaalbekisting MTK, voortbewogen via rails 9 VAKBL AD 4 2021 BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 9BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 9 21-12-21 08:3221-12-21 08:32 tigd, dat koud tegen de wand aan ligt en bij het ontkisten 5 cm naar binnen kan worden gezet. De halftunnels worden tijdens het storten zij- delings belast. Daarom worden ze op 4 plekken in de lengte met een trekstang afgeschoord. Deze trekstang is in een centerpengat aan de MTK-wand verankerd. Aan de binnenzijde is aan iedere zijde een hori- zontaal kokerprofi el opgehangen via kettingen aan de bekisting. Deze profi elen zorgen voor een afbakening van het transport (o.a. truck- mixers) (fi g. 9). TR ANSPORT Het transportsysteem voor de bekisting van het MTK en van de tunnel is vergelijkbaar met elkaar. De bekisting rijdt, hydraulisch aangedre- ven, via een dubbel ? enswiel over rails heen (foto 12, fi g. 13. fi g. 14). Dit transport gebeurt heel geleidelijk en gecontroleerd, waarbij de rails de bekisting als het ware sturen. De rails zijn opgebouwd uit een stalen HEB- profi el waarop op de bovenste ? ens een strip is gelast, waar de stalen wielen overheen vallen. Dit profi el is h.o.h. 2100 mm voorzien van stel- spindels Ø50 mm, waarmee de hoogte kan worden ingesteld, zodat de rails de variërende hoogte van de onderwaterbetonvloer kunnen volgen. Voor deze hoogtebepaling wordt gebruikgemaakt van een laser. Er wordt gebruikgemaakt van minimaal een dubbele set rails, zodat ze buiten de cyclus om verplaatst kunnen worden. Omdat de middel- ste rail wordt toegepast voor zowel de MTK als de tunnel, blijven deze langer liggen en zijn hier meerdere sets nodig. Uit veiligheidsoverwegingen loopt er tijdens het transport altijd iemand mee en is een nood- knop voorzien. Ook de veiligheidsman en arbeidsinspectie hebben meegekeken. SCHUIFPANELEN De tunnel wordt gebouwd in een bouwkuip van stalen damwanden en een onderwater- betonvloer. Deze onderwaterbetonvloer is tevens constructievloer (permanent onder- waterbeton). Kenmerkend voor onderwa- terbeton is de tolerantie in het opper vlak. Helemaal vlak is die nooit. Bij het realiseren van de tunnelwanden moest rekening wor- den gehouden met een variatie van + en - 75 mm. 6 Portaalbekisting MTK, met wegklapbaar bordes 7 Trilmotor t.b.v. verdichting beton 10 VAKBL AD 4 2021 BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 10BV 4-2021-2 Groene Boog - tunnel.indd 10 21-12-21 08:3221-12-21 08:32