auteurs Peter Kraaijeveld Hendriks groep bv en Gerard Waayer BAM Infra bvAandachtspunten bij toepassingvan bekistingen bij schoonbeton (4)UitvoeringschoonbetondetailsSchoonbeton, of dat nu ter plaatse wordt gestort ofgeprefabriceerd, kan een prachtige bijdrage leverenaan architectuur. Bij ter plaatse gestort beton heeft debekisting veel invloed op het eindresultaat vanschoonbeton. Daarom moet op de juiste manier metdie bekisting worden omgesprongen. Met name dedetaillering vraagt de nodige aandacht.Het uiterlijk van beton wordt doorveel factoren be?nvloed. Een vande belangrijkste factoren is de bekisting.In vier Betoniek-artikelen wordt in detailbeschreven waarop gelet moet wordenbij toepassing van bekistingen voorschoonbeton. Hierin komen achtereen-volgens aan bod: het bekistingsoppervlak,de draagconstructie, het ontkistings-middel en, in dit vierde deel, de uitvoeringop de bouwplaats met bijzondereaandacht voor de detaillering.1Bekisting bij deWaalbrugNijmegen.14 VAKBLAD I 4 2016van de aansluiting te voorkomen. Lekka-ges zullen zich namelijk altijd aftekenenals gevolg van het weglopen van wateren cementpasta. Dit veroorzaakt plaatse-lijk een lagere water-bindmiddelfactor,wat zichtbaar blijft als een ruwe enonregelmatige textuur, ook wel bekendals grindnesten (foto 2).Positie stortnadenOver de positie van de stortnaden moetvooraf goed worden nagedacht enPlaatsing, transport en opslagPlaatsingHet stellen van een wandbekisting begint bij het plaatsen vande stelkist. Normaal gesproken zal de stelkist worden toegepastvoor de zichtzijde en wordt de sluitkist gebruikt voor deniet-zichtzijde. Bij de stelkist bestaan er immers minder belem-meringen voor de uitvoering van details. Als voor beide zijdenvan de wand speciale eisen voor de oppervlaktekwaliteitgelden, zijn bijzondere oplossingen nodig.Voordat aan het stellen wordt begonnen, moet er goed wordengemaatvoerd en moeten de afmetingen van de elementenworden gecontroleerd. Bij schoonbeton moet men zich daarbijextra bewust zijn van de details.Staat de bekisting eenmaal op haar plek, dan is het zaak tevoorkomen dat er vuiligheid in of op de bekisting terechtkomt.Vooral bij liggende bekistingen is dat geen sinecure. Er wordtoverheen gelopen en rommel blijft er gemakkelijk op liggen. Eenuitkomst is dan om vlak voor de stort de bekisting schoon tespuiten. Dit moet uiteraard niet ten koste gaan van het eventueelaanwezige ontkistingsmiddel. Ook moet er een mogelijkheidzijn af te komen van het spoelwater. Dit kan bijvoorbeeld doorspoelluiken in de bekisting op te nemen.TransportTijdens het transport bestaat een verhoogd risico op bescha-digingen. Dit geldt ook tijdens het hijsen van de bekisting.OpslagTijdens de opslag moet worden voorkomen dat weersinvloedende kwaliteit van de bekisting verminderen. Een van de problemenkan zijn de vorming van roest bij stalen bekistingen. Moet eenbekisting kort worden opgeslagen, bijvoorbeeld tijdens eenproject, dan biedt een ontkistingsmiddel uitkomst. Als opslagvoor langere tijd nodig is, kan het nuttig zijn de bekisting teconserveren met wax of andere conserveringsmiddelen.StortnadenEen betonconstructie wordt om econo-mische en praktische redenen niet in ??nkeer maar in verschillende delen gestort.Hierdoor ontstaan er stortnaden. Dezestortnaden zijn zichtbaar en bovendien isde kwaliteit van het beton ter plaatse vandeze naden extra kritisch. Daarommoeten zeker in geval van schoonbetongoede esthetische oplossingen wordenbedacht. Deze oplossingen moeten ervooral op zijn gericht lekkages ter plaatse 2Grindnest15VAKBLAD I 4 2016overlegd met de opdrachtgever. Daarbijzijn diverse principekeuzen mogelijk. Teonderscheiden zijn wand-vloeraanslui-tingen, wand-wandaansluitingen(horizontaal en verticaal) en hoeken.Wand-vloeraansluitingBij de aansluiting tussen wand en vloerontstaan bijna altijd ??n of meer stort-naden, afhankelijk van hoe de aanslui-tingen worden gerealiseerd. Als dewand, de vloer en de bovenliggendewand apart worden gestort, ontstaantwee stortnaden (fig. 3a). Een van dezestortnaden kan worden ge?limineerdals samen met de vloer ook (een deelvan de) bovenliggende of onderlig-gende wand wordt meegestort,bijvoorbeeld de borstwering (fig. 3b) ofde gevelbalk (fig. 3c). Bij toepassing vaneen stekkenbak ontstaan helemaal geenstortnaden in de wand (fig. 3d). Con-structief is dit echter niet altijd mogelijk.Wand-wandaansluitingVoor wanden is het doorgaans nodigbekistingselementen meerdere keren inte zetten, waardoor ook hier stortnadenontstaan. Het verdient de voorkeur hetpatroon van deze stortnaden aan telaten sluiten bij het plaatnadenpatroondat bestaat binnen het element. Omdat mogelijk te maken, is het wenselijkde bekisting verder door te laten lopendan waar het beton eindigt (fig. 4).Speciale aandacht moet uitgaan naarde positie van de centerpennen(zie onder kop `Detaillering stortnadenen be?indigingen').Aandachtpunt bij toepassing vanprofielmatten in de bekisting is dat diematten nooit precies even groot zijn alsde bekistingen. Daarom is juisteafstemming met stortnaden,aansluitingen en centerpennen nodig.Hoekaansluitingen in wandenAls een wandstort exact in de hoekwordt be?indigd, leidt dat vaak niet toteen mooi eindresultaat. De kans op lek-kages is hier immers groter. Het is danmooier de stortnaad iets uit de hoek te4Positie stortnaad t.o.v.plaatnaden encenterpennen3aTwee stortnaden bijwand-vloeraansluiting3bStortnaad onder vloer;bovenliggende wand(bijv. borstwering)meegestort met vloer3cStortnaad bovenzijde vloer;onderliggende wand(bijv. gevelbalk) meegestortmet vloer3dOplossing met stekkenbak5Positie stortnaadt.p.v. hoekaanslui-ting; stortnaad hetbeste iets uit de hoekplaatsenstortnaadstortnaadstortnaadgevelbalk meestortenmet vloermeestorten met vloerstortnaadstortnaadstort 1 stort 2stortnaad stortnaadcenterpen plaatnaadstortnaadstekkenbaka cb dstort 116 VAKBLAD I 4 20168Detaillering verticalestortnaad wand35, 894, 7, 86Positie stortnadenen be?indigingenpositioneren (fig. 5). Hiervoor is weleen duurdere hoekbekisting nodig.Detaillering stortnaden enbe?indigingenNiet alleen de positie, ook de detailleringvan de stortnaden en be?indigingen isbepalend voor het eindresultaat. Enkeleveelvoorkomende oplossingen zullenhier worden beschreven, mede aan dehand van tekeningen (fig. 7 t.m. 11).Horizontale en verticale stortnadenOmdat de stortnaad (bijna) altijd zicht-baar is, verdient de uitvoering ervanextra aandacht. Het is aan te raden denaad extra scherp uit te voeren door eenstortlat toe te passen (fig. 7), die vooreen tweede stort wordt verwijderd. Ookkan de naad extra worden geaccentu-eerd door het aanbrengen van eencannelurelat in de bekisting, die pasachteraf wordt verwijderd (fig. 8). Bijdergelijke oplossingen moet rekeningworden gehouden met de minimaalbenodigde dekking op de wapening.Bij een stort tegen het bestaande betonaan, kan het beste de centerpensparingvan het bestaande beton wordengebruikt (fig. 7). Om lekkages te voor-komen, is het aan te bevelen bij die aan-sluiting een cellenband toe te passen.Be?indigingenScherpe hoeken bij de be?indiging aande bovenzijde van een wand kunnenhet beste worden voorkomen, omdatdeze kwetsbaar zijn. Door gebruik temaken van stortlatten met aangeschaafdevelling kan een vellingkant wordengecre?erd (fig. 9). Een alternatief is eenvellinglat met een losse lat erop. Bij dezeoplossing is het op hoogte afwerken vanhet beton eenvoudiger.Ook bij kolommen kunnen de hoekenbeter niet scherp worden uitgevoerdomdat de kans op afbrokkelen dan groteris en er een risico op lekkages ontstaat.Een betere oplossing is een driehoekigeof ronde vellinglat (fig. 10).SparingenSparingen in wanden worden gereali-seerd door in de wandbekisting eenextra sparingsbekisting op te nemen.De kwaliteit van dit materiaal mag nietworden verwaarloosd. Het wordt aan-bevolen geen goedkope spaanplaat tegebruiken en ervoor te zorgen dat hetmateriaal goed wordt afgelakt. Ookmoet goed naar de aansluiting in dehoeken worden gekeken. Kopshout zalzich vrijwel altijd aftekenen in hetbeton, tenzij de delen in verstek wor-den gezaagd. Speciaal aandachtpunt isdat ook onder de sparing voldoendebeton terechtkomt en dat ditvoldoende wordt verdicht.Opgesloten hoekenEen ander aandachtpunt is de binnen-zijde van een wandbekisting die doorverschillende wanden wordt opgeslo-7Toepassingcannelurelat bijstortnaadfig. 91e stort 2e stortfig. 5, 10fig. 4, 7, 8fig. 3a, b, c, d- doorzetten centerpen patroon- doorzetten plaatnaden patroon- stortnaad op plaats plaatnaad2e stort1e stortlat 20x50 t.b.v.hor. naadcellenband (lekkage)minimale diktelat eruit17VAKBLAD I 4 2016Overige aandachtspuntenVoor een goed eindresultaat van schoonbeton moet op debouwplaats met meer zaken dan alleen de bekisting rekeningworden gehouden. Inhoudelijk wordt er in dit artikel verderniet op deze aandachtspunten ingegaan. Een aantal puntenzal aan bod komen in een volgend artikel in Betoniek Vakblad.Als overige aandachtspunten zijn te noemen:- beton (grijstint, betonsamenstelling)- wapening (voorkomen aftekening, dekking)- ontkistingsmiddel (dun aanbrengen, zie artikel `Schoonontkistingsmiddel' in Betoniek 2016/3)- storten (o.a. stortsnelheid, storthoogte)- stortfront (continu storten)- verdichten (zorgvuldig trillen voor een egale verdichting,beschadigingen aan de bekisting voorkomen)- verharding (voorkomen scheurvorming, gelijkeverhardingscondities)- ontkisten (juiste sterkte/rijpheid, voorkomenbeschadigingen)- nabehandelen (voorkomen uitdroging, zie artikel `Hetbelang van een goede nabehandeling' uit Betoniek 2016/2)- nabewerken (reparaties en esthetische nabewerkingen)- bij hellende vlakken die zijn ingesloten door bekistingontstaan snel luchtbellenArtikelenserieschoonbetonDit artikel is een onderdeel van eenserie artikelen over de realisatie vanschoonbeton en tevens het vierde vanvier artikelen over de relatie tussenbekisting en schoonbeton. Alle artikelenuit deze serie zijn te raadplegen opwww.betoniek.nl/schoonbeton.ten, bijvoorbeeld bij een kern. In dezegevallen moet ruimte worden gecre-eerd om de bekisting te kunnen lossen.Oplossingen hiervoor zijn een ont-kistingshoek of, eenvoudiger, eenontkistingsstrook (fig. 11). Hierbijmoet erop worden gelet dat dezeoplossingen zichtbaar zullen zijnin het eindresultaat.Tot slotHet realiseren van schoonbeton dat aanieders verwachtingen voldoet, is geensinecure. Dit blijkt ook wel uit de vierBetoniek-artikelen met aandachtspuntenbij toepassing van bekistingen bijschoonbeton. Maar met de juisteinstelling, een goede voorbereiding envooral veel overleg, is een goed eind-resultaat uitstekend realiseerbaar.Literatuur1 CUR-Aanbeveling 100:2013 ? Schoonbeton ? specificatie,uitvoering en beoordeling van beton-oppervlakken waaraan esthetischeeisen worden gesteld.2 Uitvoering Schoon Beton, VOBN.9Twee oplossingen voor detaillering horizontale be?indiging; links:losse vellinglat met losse lat erop; rechts: lat met aangeschaafde velling10Drie verschillende oplossingen voor de hoeken van een kolom11Oplossing voor opgesloten hoekenontkistingsstrook(met aftekening)driehoekigevellinglosse latopvelling20x20moeilijk afte werkenafwerkvlak lat metaange-schaafdevelling15x15ronde vellingscherpe hoekontkistingsstrook(met aftekening)18 VAKBLAD I 4 2016