NIEUWE HYDR AULISCHE CILINDER WERK T TWEE K ANTEN OP Veilig ontkisten met hydr aulische compensatiecilinder 1 Tunnelbekisting in de kraan; wordt horizontaal gehouden door een compensatiecilinder, bron: Hendriks stalen bekistingtechniek 16 VAKBL AD 4 2022 Auteur Daniel van Doorn, Hendriks stalen bekistingtechniek BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 16BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 16 15-12-22 13:0115-12-22 13:01 Tunnelbekistingen worden bij de start van elke cyclus uit de pas gestorte beuk gereden en met een kraan naar een volgende positie gehesen. Dat vraagt de nodige aandacht van de stortploeg en de kraanmachinist. Om dit hijsen te vereenvoudigen, wordt gebruik- gemaakt van een compensatiecilinder. Er is nu een nieuwe hydraulische compensatiecilinder beschikbaar, waarbij de zuigerstang niet alleen korter maar ook langer kan worden gemaakt. Daarmee kan nauwkeuriger worden gecompenseerd. H et is zo'n zestig jaar geleden dat tunnel- gietbouw in Nederland zijn intrede deed. Tunnelgietbouw is een bouw- methode waarbij met een tunnelbekisting de wanden en de daarop liggende vloer in één arbeidsgang worden gestort en de volgende ochtend worden ontkist. Het is nog altijd een veel toegepaste bouwmethode voor serie- matige woningbouw, voor zowel grondgebon- den woningen als appartementencomplexen en complete woontorens, in verschillende vormen (afwijkende breedten, hoogten en diepten, schegvormen, uitkragende vloeren). Tunnelgietbouw staat vooral bekend om de grote repeteerbaarheid en de strakke, voor- spelbare planning wat het een interessante bouwmethode maakt voor grotere series. Er worden casco's mee gemaakt die uit één geheel bestaan, wat gunstig is voor de stabiliteit en robuustheid. Bovendien biedt de methode de vrijheid om tot laat in het proces bewoners- wensen door te voeren. Ook is de voorberei- dingstijd bij tunnelgietbouw kort: waar met prefab beton vaak zes maanden nodig zijn voor de voorbereiding kan bij tunnelgietbouw veelal met veertien weken worden volstaan. DAGCYCLUS De e? ciëntie die tunnelgietbouw kenmerkt, kan alleen worden bereikt als elke werkdag wordt gestort en ontkist. Dat dagelijkse 'stramien' en de veiligheid vereisen dat de ontkistingssterkte van het beton in betrekke- lijk korte tijd wordt gerealiseerd. Daarom wordt het beton vaak verwarmd; men spreekt dan van warme gietbouw. Ook kan de snelle sterkteontwikkeling worden gehaald door een snel verhardend beton te kiezen, ofwel koude gietbouw. Seizoens- en weersinvloeden spelen mee in de keuze en uiteraard ook het milieu. Snel verhardend beton heeft vanwege een grotere hoeveelheid en sneller verhardend portlandcement een hogere milieubelasting. Het milieuprofi el bij koude gietbouw blijkt daardoor vaak minder gunstig te zijn dan bij warme gietbouw (zie ook de webinar Tunnel- gietbouw van 1 april 2021 op betoniek.nl). De uitvoering in dagcycli heeft niet alleen invloed op de betonmortelsoort en -kwaliteit. Ook de constructie, berekening, bekisting, ontkisting, en logistiek komen samen op het moment dat er wordt getunneld. ONTKISTEN Als een casco is gestort en het beton is uitgehard, kan de tunnelbekisting worden gelost. Het ont- kisten vindt plaats door het laten zakken van het tunneldek waarmee ook de bovenkant van de wand iets naar binnen komt. Ver volgens zakt de gehele bekisting een stukje waardoor het geheel op een aantal wielen komt te rusten (fi g. 2). Daarna wordt de tunnelbekisting uit het bouwblok getrokken of gereden. Hier voor wordt gebruikgemaakt van een lier en een kraan. Zodra de eerste hijsogen uit het casco steken, worden deze aan twee kettingen van een tweesprong vastgemaakt. Uit oogpunt van veiligheid is dit een kritisch moment. Op het moment dat de bekisting uit het woonblok wordt getrokken, heeft het buitenste stuk de neiging naar beneden te bewegen. Naast deze neer- waartse beweging verandert het gewicht aan de kraan continu naarmate de bekisting verder uit het woonblok wordt getrokken. Daarom wordt gebruikgemaakt van een compensatiecilinder met zuigerstang. BIJZONDERE EISEN Het hijsen van zware lasten, zoals een tunnelbekisting, stelt bijzondere eisen. Zo moet ervoor worden gezorgd dat de last altijd in evenwicht (recht) hangt. Voorkomen moet worden dat de bekisting uit de strop of haak kantelt, bijvoorbeeld door schokken bij het afremmen of op gang komen van een bewe- ging. Het zal daarnaast duidelijk zijn dat er nooit onder een hijslast mag worden gelopen. Een afzet- ting op de plaats waar wordt gehesen, is dan ook een eerste vereiste. Op de website van de Vereniging Verticaal Transport is uitgebreide informatie te vinden over het veilig hijsen. 2 Tunnelbekisting verrijdbaar gemaakt 17 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 17BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 17 15-12-22 13:0115-12-22 13:01 Bij het bevestigen van de kettingen bevindt deze zuigerstang zich in ingeschoven toe- stand. De kraanhaak wordt daarna zover opgehaald dat de kettingen strak komen te staan. Het voorste gedeelte van de tunnel- bekisting hangt op dat moment in de kraan, terwijl het achterste deel nog in de beuk rust (fig. 3).Nu de voorzijde van de tunnelbekisting goed is gezekerd, kan de tunnel verder uit worden gereden met behulp van de lier. De bekisting wordt daarbij uitgereden tot de eerste hijspunten na het zwaartepunt vrij- komen. Deze bevinden zich voorbij het zwaar - tepunt van de bekisting. Aan de vrijgekomen hijspunten worden ver volgens de uiteinden van de tweede tweesprong bevestigd. Deze langere kettingen zijn aan de bovenzijde van de compensatiecilinder gemonteerd (fig. 4). De lange kettingen hangen nog slap, terwijl het achterste deel van de tunnelbekisting nog steeds in de beuk rust. Ver volgens wordt de kraanhaak richting het zwaartepunt verplaatst en tegelijkertijd wordt de zuigerstang uit gestuurd (fig. 5). Op deze manier komen ook de lange kettingen strak te staan. Zo ontstaat een situatie waarin de tunnelbekisting volledig horizontaal in de kettingen hangt en uit de Beuk kan worden gehesen. Vanuit deze positie kan de tunnel worden weggezet of direct ge- plaatst worden op een volgende stortpositie. COMPENSATIECILINDER De compensatiecilinder bestaat uit de volgende onderdelen (fig. 6): ? zw are kettinggeleiding ? cilinder (z uigerstang) ? v eiligheidsslede ? lepe lvoorziening Het geheel is ondergebracht in een stalen behuizing en heeft een massa van circa 300 kg. De feitelijke compensatie van bewegingen vindt plaats door middel van hydrauliek. Het vaste deel van de compensatiecilinder wordt aan de kraanhaak bevestigd. De zuiger - stangzijde wordt met tweesprong verbonden aan de last. De snelheid waarmee de zuiger - stang naar buiten beweegt, is afhankelijk van de instelling van het snelheidsregelventiel. Deze snelheidsregeling is vooraf ingesteld en mag onder geen beding door de gebruiker worden aangepast. Uit oogpunt van veiligheid treedt bij een breuk van de hydraulische leiding automatisch de breukbeveiliging in werking. 3 Deels uitgereden tunnelbekisting hangt nu gedeeltelijk in de compensatiecilinder die is bevestigd aan de kraan 4 De t weede tweesprong wordt achter het zwaartepunt van de tunnelbekisting bevestigd 18 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 18BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 18 15-12-22 13:0115-12-22 13:01 Dubbel werkend De gebruikelijke compensatiecilinders werken slechts één kant op; onder belasting wordt de kortste tweesprongketting verlengd. Dit gebeurt met een handbediend trekkoord. Hendriks stalen bekistingtechniek heeft een nieuwe compensatiecilinder op de markt gebracht, die twee kanten op werkt. Hiermee kan de zuigerstang niet alleen uit- maar ook ingestuurd worden. Met behulp van een infra- rood afstandsbediening kan de fi jnafstelling nauwkeurig worden gerealiseerd. Op die manier is het mogelijk lasten in de kraan bij te sturen wanneer die niet helemaal horizontaal (of naar behoren) hangen (fi g. 7). ANDERE TOEPASSINGEN Naast het gebruik voor tunnelbekistingen kan de cilinder ook voor andere toepassingen worden ingezet. Hij kan worden gecombineerd met twee-, drie- of viersprongkettingwerk. Gedacht kan worden aan het ophangen van steigers, het verplaatsen of laten kantelen van prefab trappen of trappentorens of het plaatsen van balkons. Belangrijk hierbij is de maximale werklast aan de cilinder: die mag niet meer dan 10 ton bedragen. De standaardwerklast van de samenstelling is in totaal 16 ton. Eventueel is er een zwaarder kettingpakket (tot 20 ton) leverbaar, waarbij 10 ton als maximale last voor de cilinder blijft gelden. De compensatiecilinder vormt al sinds jaar en dag een belangrijk hulpmiddel bij het veilig hijsen van zware elementen zoals tunnelbekistingen maar of prefab betonelementen. Met de nieuwe cilinder die twee kanten op werkt, is de werking verder geoptimaliseerd waarmee er meer correctiemogelijkheden bestaan. Dankzij de afstandsbediening is het gebruiksgemak bovendien aanzienlijk beter. TUNNELBEKISTINGSPROCES Scan de qr-code en bekijk de video van het tunnel bekis- tings proces. 5 Dankzij de compensatiecilinder ontstaat een situatie waarin de tunnelbekisting volledig horizontaal in de kettingen hangt en uit de beuk kan worden gehesen 7 Situatie waarbij tunnel te ver is gecompenseerd en alleen terug kan worden gecompenseerd met een dubbelwerkende compensatiecilinder 6 Hydraulische compensatiecilinder 19 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 19BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 19 15-12-22 13:0115-12-22 13:01